Psychoterapia – jedna czy wiele?
Słowo „psychoterapia” może rodzić mylne wrażenie jednorodności tej formy pomagania. Rzeczywistość jest jednak nieco bardziej złożona, gdyż w psychoterapii istnieją różne podejścia do funkcjonowania ludzkiej psychiki, tzw. nurty. Różnią się one m.in. koncepcjami dotyczącymi powstawania zaburzeń psychicznych, technikami pracy oraz aktywnością terapeuty w trakcie sesji.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna
Czym charakteryzuje się nurt poznawczo-behawioralny w psychoterapii? By to wyjaśnić najlepiej odnieść się do przykładu. W potocznym rozumieniu emocji często spotykane jest przekonanie o ich powstawaniu w wyniku sytuacji zewnętrznej. Jak w takim razie wyjaśnić fakt występowania odmiennych uczuć u ludzi w reakcji na te same wydarzenia np. utrata pracy, czy zachorowanie na raka? Odpowiedzi udziela teoria, na podstawie której powstała terapia poznawczo-behawioralna (TPB): to nasze myśli, interpretacje wydarzeń, wpływają na to jakie pojawiają się w nas emocje. Wyobraźmy sobie następująca sytuację. Jan czeka od godziny na Rynku na żonę, która nie odbiera telefonu. Co czuje Jan w tej sytuacji? Zgodnie z tym, o czym wspomniano wcześniej, zależy to od sposobu, w jaki zinterpretuje tą sytuację. Możliwości jest wiele, kilka z nich ujętych zostało w poniższej tabeli.
Czym jest terapia poznawczo-behawioralna?
Karolina Zarychta-Zajączkowska, Marta Dudzińska
Powyższy przykład pokazuje jak różne interpretacje, czyli myśli Jana wpływają na powstawanie odmiennych emocji w odpowiedzi na tą samą sytuację. W ten sposób przedstawiona została jedna z głównych idei teorii poznawczo-behawioralnej, którą mogą ilustrować słowa Marka Aureliusza, a zarazem motta naszej strony: „Jeżeli cierpisz z powodu jakiejś rzeczy, to nie ta rzecz ci przeszkadza, lecz twój sąd o niej. I w Twojej mocy jest go zmienić”. W badaniach udowodniono, iż człowiek myśląc dokonuje pewnych unikalnych dla siebie interpretacji rzeczywistości. Niestety, niekiedy te interpretacje mogą powodować cierpienie emocjonalne, a także fizyczne. To, w jaki sposób intepretujemy otoczająca nas rzeczywistość i sytuacje, których doświadczamy, jest przez nas wyuczone i stosowane automatycznie. Możliwość przyswajania pewnych strategii w przeszłości, jest dowodem na to, iż możliwa jest także nauka innych, bardziej funkcjonalnych strategii, które wpływać będą na nadawane przez nas interpretacje . To optymistyczne przesłanie stanowi główne pole pracy w terapii poznawczo-behawioralnej, podkreślając jednocześnie sprawstwo pacjenta w procesie nauki nowych strategii, a także w poszukiwaniu i sprawdzaniu alternatywnych interpretacji.
Jak odbywa się to w praktyce? Podczas terapii poznawczo-behawioralnej skupiamy się na zmianach w zakresie zachowania i myśli, które są źródłem dyskomfortu, cierpienia psychicznego i / lub fizycznego. Zastanawiamy się wspólnie z pacjentem czy dany sposób myślenia jest adekwatny, przydatny w danej sytuacji. Jeśli nie, to wspólnie staramy się znaleźć alternatywne interpretacje sytuacji i sprawdzić czy możliwe jest ich zastosowanie w życiu codziennym oraz czy wpływ nowych interpretacji wpływa pozytywnie na zmiany w zakresie zachowań i emocji pacjenta.
Charakterystyczne cechy psychoterapii poznawczo-behawioralnej
Psychoterapia poznawczo-behawioralna ma oparcie w wynikach badań. Oznacza to, iż teoretyczne koncepcje dotyczące problemów ludzkiej psychiki ujęte w tym nurcie zweryfikowane zostały w badaniach i są stale doskonalone. Podobnie rzecz ma się z badaniem efektywności oddziaływań terapeutycznych. Dzięki takiej empirycznej weryfikacji uzyskujemy wiedzę o tym w jaki sposób najskuteczniej pomagać pacjentom.
Psychoterapia w tym nurcie opiera się na współpracy, jest spotkaniem dwóch ekspertów: psychoterapeuta posiada wiedzę o teorii i technikach, stosowanych w terapii poznawczo-behawioralnej, a pacjent wiedzę o swoim problemie i jego wpływie na trudności w codziennym funkcjonowaniu. Wymiana tej wiedzy pozwala na dalszą pracę nad zrozumieniem problemu pacjenta i poszukiwaniu jego rozwiązań. Dlatego tak ważne jest czynne uczestnictwo pacjenta w procesie terapeutycznym.
Duży nacisk kładzie się również na psychoedukację, czyli informowanie o naturze doświadczanych trudności psychicznych. W trakcie terapii pacjent jest uczony technik radzenia sobie z problemem i sposobów zapobiegania jego nawrotom. Celem tak prowadzonej psychoterapi jest umożliwienie samodzielnego i funkcjonalnego rozwiązywania pojawiających się trudności, po zakończeniu terapii.
Zamysłem tego artykułu jest nakreślenie ogólnego obrazu psychoterapii poznawczo-behawioralnej (niektórych jej idei i cech charakterystycznych), a nie szczegółowy jej opis.
Autorki: Karolina Zarychta, Marta Dudzińska