Rozumienie i leczenie fobii społecznej
Karolina Zarychta-Zajączkowska
Każdy z nas odczuwa czasami nieśmiałość lub zdenerwowanie w sytuacjach społecznych. Jednak fobia społeczna, mimo że bardzo rozpowszechniona, jest czymś znacznie więcej. Zaburzenie to dotyka do 16% ludzi na całym świecie, powodując wycofywanie się z kontaktów z innymi oraz unikanie wszelkich sytuacji, w których do takich kontaktów mogłoby dość. Nieleczona fobia społeczna trwać może całe życie. Współczesna psychoterapia daje jednak nadzieję na trwałe obniżenie dolegliwości objawów i wyleczenie, a co za tym idzie poprawę jakości życia pacjentów.
Diagnozowanie fobii społecznej
Fobia społeczna (nazywana również zaburzeniem lęku społecznego) charakteryzuje się lękiem przed byciem obserwowanym i ocenianym przez innych. W sytuacjach społecznych osoba dotknięta tym rodzajem fobii, obawia się, iż powie lub zachowa się w sposób, który przyciągnie uwagę innych i zrobi z niej pośmiewisko. Trudne lub niewykonalne mogą być np. rozmowy (nawet ze znajomymi osobami) w miejscach publicznych, jedzenie w obecności innych, nawiązywanie nowych znajomości, przebywanie wśród obcych ludzi, korzystanie z publicznych toalet, zdawanie egzaminu, przebywanie lub rozmowa z autorytetem. Fobii społecznej towarzyszą również inne dokuczliwe objawy. Zaobserwować można m.in. zaczerwienienie twarzy, drżenie rąk, pocenie się, suchość w ustach, przyspieszone bicie serca, trudności w oddychaniu, nudności, zawroty głowy itd. W związku z lękiem i jego objawami dochodzi do wycofywania się z kontaktów z innymi oraz unikania sytuacji, w których mogłoby do takich kontaktów dojść. Najczęściej znacząco ogranicza to życie osoby dotkniętej fobią, wpływa na podejmowane decyzje i odbiera możliwości rozwoju.
Zaburzeniu temu często towarzyszą inne zaburzenia lękowe, nastroju i uzależnienia, co może utrudnić szybką diagnozę. Jednak dobrze postawiona diagnoza jest szansą na skuteczne leczenie, redukcję objawów i poprawę jakości życia pacjenta.
Poznawcze rozumienie fobii społecznej
Istnieje wiele modeli wyjaśniających powstawanie i podtrzymywanie lęku społecznego. Jednym z nich jest podejście poznawcze. Zakłada ono, iż lęk społeczny możemy zaobserwować na kilku poziomach:
W sytuacji społecznej, a nawet w trakcie myślenia o niej, osoby dotknięte fobią odczuwają bardzo silny lęk wraz z wszystkimi jego objawami. Wspomnienia poprzednich sytuacji i koncentracja na niepowodzeniach sprawiają, że przewidują, iż znowu dojdzie do porażki. Problemem jest jednak to, iż osoby te nie mają szans na sprawdzenie swoich obaw.
Zachowania, które mają zmniejszyć lęk społeczny, łagodzą go na pewien czas, jednak na dłuższą metę podtrzymują fobię. W jaki sposób? Unikając kontaktu wzrokowego z ludźmi i koncentrując się na własnych objawach z ciała, osoba dotknięta fobią społeczną jest przekonana o tym, iż objawy te są widoczne dla innych i powodują jej ośmieszenie. Na przykład zakładać może, że podczas rozmowy wszyscy widzą jej drżące ze strachu dłonie i na tej podstawie oceniają ją jako osobę niekompetentną, aspołeczną, nieśmiałą. Jednak nie ma szans na zweryfikowanie tych przekonań, ponieważ skupiając się na objawach nie widzi rzeczywistych reakcji otoczenia. By zmniejszyć drżenie może próbować mocniej zacisnąć dłoń na długopisie, jednak tego typu zachowanie sprawia, iż drżenie jest jeszcze bardziej widoczne. Podobnie może dziać się w przypadku osoby, która stara się powtarzać w myślach to, co ma zamiar powiedzieć. Zachowanie to, mające potencjalnie ochronić przed zacinaniem się w trakcie rozmowy, utrudnia skupienie się na samej rozmowie i rozprasza uwagę, sprawiając, iż osoba ta częściej się zacina, a w konsekwencji podtrzymuje błędne założenie o samym sobie (np. „Nie poradzę sobie”). Zachowania, które mają zabezpieczyć przed porażką, okazują się więc podtrzymywać lęk społeczny, uniemożliwiając dostrzeżenie faktów, a umacniając fałszywe przekonania na temat reakcji otoczenia i swoich własnych objawów.
Leczenie fobii społecznej
Przedstawiony powyżej model rozumienia lęku społecznego jest jedną z podstaw teoretycznych, na bazie których oparta jest terapia poznawczo-behawioralna leczenia tego zaburzenia. Wyniki badań naukowych, sprawdzających skuteczność tego rodzaju terapii, potwierdzają, iż jest to efektywny sposób leczenia. Polega on na zidentyfikowaniu myśli i zachowań, które działając na zasadzie błędnego koła, podtrzymują fobię społeczną, a następnie na stopniowym wyeliminowaniu ich z życia codziennego. Daje to nie tylko możliwość weryfikacji (często błędnych) przekonań pacjenta, ale również stwarza pole do nauki nowych, bardziej funkcjonalnych zachowań.
Literatura:
- Wells, A. (2010). Terapia poznawcza zaburzeń lękowych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Hope, D.A., Heimberg, R.G., Juster, H.R., Turk, C.L. (2007). Terapia lęku społecznego. Podejście poznawczo-bahawioralne. Podręcznik ćwiczeń klienta. Gdynia: Alliance Press.
- Hope, D.A., Heimberg, R.G., Turk, C.L. (2007). Terapia lęku społecznego. Podejście poznawczo-bahawioralne. Przewodnik terapeuty. Gdynia: Alliance Press.
Artykuł opublikowany na Portalu psychologia.tv.
Autorka: Karolina Zarychta